U savremenom društvu čovek se gotovo svakodnevno susreće sa evaluativnim situacijama različitog karaktera. Ukoliko posmatramo tok formalnog obrazovanja, pre polaska u osnovnu školu kod deteta se procenjuje zrelost za polazak u školu, zatim dolazi do svakodnevnih provera sposobnosti, kognitivnih kapaciteta, talenata i stečenih veština.
Sa uzrastom deteta se povećavaju zahtevi koji se pred njega postavljaju, te možemo reći da oni kulminiraju polaganjem završnog ispita na kraju osnovne škole (u Srbiji je to trenutno kombinovani test iz prirodnih i društvenih nauka i testovi iz maternjeg jezika i matematike). Učenici se u adolescenciji susreću sa prijemnim ispitom za upis u srednju školu u kojoj ih zatim svakodnevno evaluiraju, što se nastavlja i nakon upisa u neku od visokoškolskih ustanova.
Brojni domaći zadaci, pismene i usmene provere znanja, eseji, seminarski radovi, kolokvijumi, prezentacije pred grupom ljudi, ispiti, odbrane različitih radova samo su neke od uobičajenih evaluativnih situacija sa kojima se individua susreće u procesu (formalnog) obrazovanja.
Uspehom u prethodno opisanim evaluacijama osobi je uslovljen nastavak školovanja, ostvarivanje prava na dobijanje različitih stipendija, te vrsta profesionalnog angažmana. Akademski uspeh neretko određuje i kako nas drugi vide i vrednuju, odnosno ima socijalnu dimenziju – u vezi je sa potrebom ličnosti da pokaže integritet i demonstrira sposobnosti, te sa potrebom za pripadanjem i ostvarivanjem poštovanja od strane drugih.
Koliko je anksioznost rasprostranjena?
Jasno je da različiti oblici evaluacije znanja, sposobnosti i veština tokom obrazovanja predstavljaju značajne stresore za većinu osoba. Dakle, ispitne situacije i uopšte evaluativne situacije su svakako one koje provociraju pojavu anksioznosti. Pojedinci koji su izuzetno vulnerabilni na situacije procene su osobe sklone da dožive visok stepen podvrste anksioznosti, tzv. ispitnu anksioznost.
Ispitna anksioznost je složen multidimenzionalni naučni konstrukt koji predstavlja poseban oblik opšte anksioznosti i odnosi se na skup kognitivnih, afektivnih, fizioloških i bihejvioralnih reakcija koje prate zabrinutost zbog mogućih negativnih posledica neuspeha na ispitu ili u nekoj drugoj evaluativnoj situaciji (Genc, 2014).
Postavlja se pitanje prevalence ispitne anksioznosti. Gencova ističe procenu Hila koji je 1984. izračunao da je u tom trenutku u SAD bilo 10 miliona ispitno anksioznih osnovaca i srednjoškolaca, te iznosi podatak prema kojem 25% do 30% svih učenika pati od negativnih posledica ispitne anksioznosti (Hill, 1984, prema Genc 2014).
Nekoliko godina posle, kanadski istraživači su utvrdili da 22% učenika ispoljava izražen distres zbog ispitivanja u školi i da su evaluacioni stresori procenjeni kao najčešći i najviše zabrinjavajući za učenike tokom prvih 12 godina školovanja (McGuire, Mitic & Neumann, 1987, prema Genc, 2014).
Sve veća pojava anksioznosti kod dece i adoscenata
Rezultati novijih istraživanja svedoče o još većoj prevalenci ispitne anksioznosti kod dece i adolescenata, te prema nekim podacima ona iznosi više od 33% (Genc, 2014). Ovaj i slični nalazi ukazuju na tendenciju porasta ispitne anksioznosti u učeničkoj populaciji u SAD, što je verovatno uzrokovano time što su testiranja u savremenom školstvu sve učestalija, te se pridaje sve veći značaj uspehu u raznim merama znanja (Methia, 2004, prema Genc 2014).
Hashmat i saradnici u svojoj studiji ističu da 15–20% studenata oseća predispitnu strepnju, koju opisuju u rasponu od umerene do teške (Hashmat, Hashmat, Amanullah, Aziz, 2008, prema Latas i saradnici, 2010).
Ima autora koji ističu da prevalenca ispitne anksioznosti u studentskoj populaciji iznosi između 15% i 20% (Zeidner & Nevo, 1992, prema Genc, 2014), no sam autor poziva na sumnju u ovaj podatak jer su studije o rasprostranjenosti evaluacione anksioznosti bazirane na malim i diskutabilno reprezentativnim uzorcima.
Prema Spilbergeru (Spielberger, 1980, prema Genc, 2014), koji je još jedan priznati stručnjak u ovom domenu, prevalenca ispitne anksioznosti u studentskoj populaciji je mnogo veća nego što prethodno pomenuti autori ističu. Naime, ovaj istaknuti istraživač tvrdi da postotak ispitne strepnje studenata dostiže neverovatnih 52%.
Posledice ispitne anksioznosti
Posledice ispitne anksioznosti mogu biti podbacivanje u postignuću (Benjamin i saradnici, 1981, McKeachie, 1984, prema Živčić Bećirević, 2006), razni somatski poremećaji kao što su tegobe u kardiovaskularnom funkcionisanju i slabljenje imunog sistema (Lowe et al, 2000, prema Genc, 2014), suicidalne tendencije (Keogh i French, 2001, prema Genc, 2014), nemogućnost polaganja ispita, smanjena uspešnost studiranja, napuštanje fakulteta, pad samopoštovanja, neiskorišćen intelektualni potencijal (Latas i saradnici, 2010).
S druge strane, mali broj studenata je upoznat sa načinom na koji bi mogao da se izbori sa (pred)ispitnom anksioznošću (Latas i saradnici, 2010).
Autor: Kristina Turudić
Literatura:
- Genc, A. (2014). Relacije između stres-procesa i ispitne anksioznosti – distorzije u sećanjima na emocije iz prošlih stresnih transakcija. Doktorska disertacija, Novi Sad: Filozofski fakultet.
- Latas M., Pantić M. i Obradović D. (2010). Analiza predispitne anksioznosti studenata medicine. Medicinski Pregled. LXIII (11-12), 863-866.
- Živčić Bećirević, I. (2006). Uloga automatskih misli, navika učenja i ispitne anksioznosti u objašnjenju školskog uspjeha i zadovoljstva učenika. Društvena istraživanja Zagreb, 6 (86), 987-1004.
